Rdzeń kręgowy stanowi część ośrodkowego układu nerwowego umiejscowionego w kanale kręgowym i służy przede wszystkim do szybkiego komunikowania się mózgu z resztą ciała. Odpowiada za koordynację funkcji ruchowych i czuciowych organizmu, ruchów naszych mięśni bądź czucia głębokiego – temperatury. Mówiąc obrazowo, jest niczym autostrada, którą przekazywane są impulsy z ciała do mózgu i odwrotnie.
Kanał kręgowy stanowi dla niego doskonałą ochronę przed czynnikami zewnętrznymi. Dodatkowo rdzeń chroniony jest przez opony mózgowo-rdzeniowe. Tak naprawdę pokryty jest trzema oponami oponą twardą, oponą pajęczą (pajęczówką) i oponą miękka zrośniętą bezpośrednio z rdzeniem kręgowym i mózgowiem.
Początkowy punkt rdzenia kręgowego znajduje się w pobliżu otworu potylicznego, a następnie biegnie niemal przez cały kanał kręgowy i kończy w okolicach krążka międzykręgowego między 1 a 2 kręgiem lędźwiowym. Rdzeń u góry w czaszce przechodzi jeszcze przez tzw. rdzeń przedłużony będący dolną częścią mózgowia z kolei u dołu zakończony jest stożkiem, którego przedłużenie stanowi szczątkowy odcinek rdzenia, tzw. nić końcowa.
Zbudowany jest z dwóch substancji: białej (składającej się z dobrze unaczynionych skupisk wypustek neuronów) oraz szarej (skupiska ciał komórek nerwowych w tym ciałka Nissla przybierające na przekroju barwę szaroróżową). Substancja szara znajduje się wewnątrz substancji białej i w przekroju poprzecznym tworzy charakterystyczny kształt litery H. Jakie jest przeznaczenie tych substancji? Istota szara stanowi niejako centrum przetwarzania informacji, natomiast istota biała tworzy drogi nerwowe.
Od rdzenia kręgowego wychodzi 31 par nerwów rdzeniowych (miliony pojedynczych włókien nerwowych) stanowiących sieć komunikacyjną pomiędzy rdzeniem kręgowym a poszczególnymi częściami ciała. Wyróżniamy zatem 8 par nerwów szyjnych (C1 - C8), 12 par nerwów piersiowych (T1 - T12), 5 par nerwów lędźwiowych (L1 - L5), 5 par nerwów krzyżowych (S1 - S5) oraz 1 parę nerwów guzicznych. Parzyste nerwy rdzeniowe wewnątrz kanału kręgowego tworzy strukturę nazywaną ogonem końskim. Nerwy przebiegają w sposób niemal poziomy, natomiast nerwy wychodzące z dolnej części biegną w dół, tworząc kąt ostry.
Drogi nerwowe rdzenia kręgowego to dwukierunkowy system komunikacji między mózgowiem a resztą ciała i odwrotnie. Drogi przewodzące impulsy oraz wrażenia czuciowe nazywamy wstępującymi natomiast impulsy ruchowe z mózgowia do narządów wykonawczych zstępującymi.
Drogi wstępujące rdzenia kręgowego
1. Pęczek smukły oraz pęczek klinowaty (wrażenia dotykowe, uciskowe oraz ruchowe),
2. Boczne pasma kręgowo-wzgórzowe oraz pasma przednie. Pasma boczne stanowią drogi wrażliwe na ból oraz zmiany termiczne natomiast impulsy przesyłane przez pasma przednie identyfikowane jako wrażenia dotykowe i uciskowe,
3. Grzbietowe pasma rdzeniowo-móżdżkowe oraz pasma brzuszne obydwa pasma przewodzą impulsy pochodzące z mięśni kończyn dolnych i tułowia, są niezbędne do koordynacji ruchów mięśniowych.
Drogi zstępujące rdzenia kręgowego
1. Boczne pasma korowo-rdzeniowe oraz pasma przednie (powrózki boczne i przednie). Odpowiedzialne są między innymi za prawidłowe wykonywanie ruchów i utrzymanie właściwej postawy ciała,
2. Boczne pasma siateczkowo-rdzeniowe (kontrolują napięcie mięśniowe oraz działanie gruczołów potowych),
3. Pęczek czerwienno-rdzeniowy (przewodzi impulsy ruchowe do mięśni szkieletowych i koordynuje ich pracę).
Rdzeń kręgowy w liczbach
Średnica: 8-14 mm
Długość: 40-45 cm
Ilość par nerwów rdzeniowych: 31
